Hahuli Manastırı
.jpg) Türkçede Haho Kilisesi olarak da bilinen Hahuli Kilisesi manastırın ana kilisesidir. 19. yüzyılda camiye çevrilmiştir. | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Bağbaşı, Tortum |
| Koordinatlar | 40°30′45″K 41°27′18″D / 40.51250°K 41.45500°D |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Cami (19. yüzyıl - günümüz) |
| Mimari | |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 10. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Kesme taş |
Hahuli Manastırı (Gürcüce: ხახული; translit.: “h’ah’uli”), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Hahuli Manastırı, Hahuli vadisinin orta kesiminde, Hahuli Çayı'nın sol kıyısında, bir tepenin eteğinde düzlenmiş bir alanda kurulmuştur.[2] Ana kilise ile 10 küçük kilise, surlar ve başka yapılardan oluşur. Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba’nın verdiği bilgiye göre, Hahuli Manastırı’nın kurucusu Tao hükümdarı Kurapalati III. Davit’dir. Tao-Klarceti bölgesindeki büyük manastırlardan biri olan Hahuli Manastırı’nın yapılarından günümüze kiliselerin dışında neredeyse bir şey kalmamıştır. İoane Okropiri’nin elyazması Matta İncili çevirisindeki (11. yüzyıl) nota göre, Hahuli Manastırı Meryem Ana adına kurulmuştur. Bugün Gürcistan'da Gelati Manastırı’nda bulunan "Meryem Ana ikonu", Kurucu Davit’in öncülüğünde Hahuli Kilisesi’nden götürülmüştür. Manastırın yakınında Hahuli Kalesi yer alır. Kale vadiden geçen yolu kontrol etmek ve manastırı korumak amacıyla inşa edilmiştir.[3]
Hahuli Manastırı 10. yüzyıl sonundan başlayarak seçkin din adamlarının yetiştirildiği, el sanatları için önemli bir merkez haline gelmiştir. Örneğin günümüzde Tiflis Devlet Sanat Müzesi’nde korunan Hahuli triptiği içindeki "Mucize Gösteren Meryem İkonası" 10. yüzyılda Hahuli Manastırı için yaptırılmıştır. İoane Hahuleli ve Davit Tbileli gibi ünlü isimler bu manastırda elyazmaları kopyalamışlardır. 1556 yılında burada kopyalanan bir elyazmasından manastırın 16. yüzyılda halen işlevini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bir süre sonra Osmanlıların Tao-Klarceti bölgesini ele geçirmesiyle manastırın faaliyetleri son bulmuştur. Camiye çevrilen Hahuli Kilisesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra bir süre yeniden kilise olarak kullanılmıştır.[4] Manastırın avlusunda bulunan ve günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmış olan küçük kiliselerden biri bugün caminin odunluğu olarak kullanılmaktadır.
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1917 yılındaki araştırma gezisi sırasında, manastır alanının alçak taş surlarla çevrili olduğunu, ana kilise ile 5 küçük kilisenin surların içinde, 3 küçük kilisenin surlarında dışında bulunduğunu yazmıştır.[2] Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, haç planlı (27 x 19 m), kubbeli bir yapıdır. 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilisenin kubbesi doğuda duvar payeleri, batıda serbest bir çift destek üzerine oturtulmuştur. Üç nefli olan kilisenin batı haç kolu doğu haç kolundan yaklaşık iki buçuk kat, kuzey-güney haç kollarından ise üç kat daha derin biçimde planlanmıştır. Kilisenin nefleri üçlü kemer dizileriyle birbirlerine bağlanmıştır. Tümüyle ayakta duran yapının duvar resimleri, içte, kubbe içi ve eteğinde, apsiste parça parça günümüze ulaşmıştır. Kilisenin dış kısmında bitkisel ve figürlü süslemeler yer alır.[5][6] Kilisede "İsa'nın Kudüs'e Girişi" sahnesi de bulunuyordu. 1917 yılında Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin araştırma ekibinde yer ala Gürcü ressam Lado Gudiaşvili o sırada bu sahnenin yağlıboya bir kopyasını yapmıştır. Daha sonraki tarihte kilisedeki fresk ortadan kalktığı için o sahnenin sadece bu kopyası günümüze ulaşmıştır.[7][8] 1981 yılında da kültür varlıkları arasına alınan kilise günümüzde de cami olarak kullanılmaktadır.
Ana kilisenin avlusunda, biri ana kilisenin güneyinde diğeri kuzeyinde bulunan tek nefli iki küçük kilise (şapel) bugün de büyük ölçüde ayaktadır. Biri ana kilisenin güneyinde, diğeri güneydoğusunda bulunan tek nefli iki küçük kilise ise, tamamen yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında, derenin sağ kıyısında bulunan tek nefli küçük kilise, büyük ölçüde ayaktayken, ana kilisenin batısında yer alan küçük kilisesi ise yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneybatısında bir başka küçük kilise ile doğu tarafındaki tek nefli küçük kilise de büyük ölçüde ayaktadır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında küçük bir kilisenin daha olduğu bilinmektedir. Tek nefli bu yapıdan geriye bir şey kalmamıştır. Küçük kiliselerden biri Aziz Giorgi adına inşa edilmiştir. Bu şapellerde iç ve dış duvarlarda süslemelere rastlanmaz.[9]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Pençelerinde karaca tutan kartal kabartması -
Hahuli Kilisesi'nin içi -
Fresk -
Büyük İskender'in uçuşu -
Hahuli triptiği olarak bilinen Meryem Ana ikonu
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Haho Kilisesi (Taş Cami) - Erzurum". 29 Ağustos 2019. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2019.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 59". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 48, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87, ISBN 9789944579216.
- ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87-88, ISBN 9789944579216.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 122, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ Nino Hundadze - "Lado Gudiaşvili- Özgür Ruhlu Sanatçı" ("ლადო გუდიაშვილი - თავისუფალი სულის შემოქმედი") - Gürcistan Ulusal Müzesi|
- ^ ""В Грузии сегодня отмечают Бзоба — праздник Входа Господня в Иерусалим" NewsGeorgia, 9 Nisan 2023 - "Вход Господень в Иерусалим. Начало XI века. Церковь Успения Пресвятой Богородицы, Хахули. Копия Ладо Гудиашвили, 1917 год. Коллекция Музея изобразительных искусств им. Шалвы Амиранашвили"". 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 122-124, ISBN 978-9941-478-17-8.